Κυριακή 12 Ιουλίου 2009

Η φαρμακευτική χρήση των βοτάνων

Σήμερα θα ασχοληθούμε με τους διάφορους παραδοσιακούς τρόπους προετοιμασίας των βοτάνων για φαρμακευτική χρήση, ώστε να διευκολύνουμε την παρασκευή των συνταγών που προτείνουμε και να σας δώσουμε ένα επιπλέον ερέθισμα ώστε να τις δοκιμάσετε.

Προσοχή: Οι πληροφορίες αυτού του άρθρου καθώς και οι αναφορές στις φαρμακευτικές ιδιότητες των φυτών είναι καθαρά ενδεικτικές και δεν αποτελούν σε καμία περίπτωση ιατρική συμβουλή ή συνταγή. Επίσης, πριν δοκιμάσετε κάποιο σκεύασμα, καλό θα είναι να λάβετε υπ’ όψιν τυχόν αλλεργίες που μπορεί να έχετε.

Εδώ χρειάζεται ένα μεγάλο ευχαριστώ στον κύριο Κοκκινάκη, ο οποίος ήταν ο δάσκαλός μας στο θέμα της προετοιμασίας των παραδοσιακών φαρμακευτικών προϊόντων.

Πρώτα απ' όλα θα πρέπει να γνωρίζετε ότι για να μπορέσετε να εκμεταλλευθείτε σωστά και ολοκληρωμένα τις ιδιότητες των βοτάνων και των φαρμακευτικών φυτών θα πρέπει αυτά να έχουν συλλεχθεί, αποξηρανθεί και αποθηκευθεί σωστά. Από την στιγμή που θα έρθουν στην κατοχή σας, πρέπει να φυλάσσονται σε δροσερό και σκιερό μέρος (όπως στο ντουλάπι της κουζίνας) και να καταναλώνονται σε εύλογο (έως 8 μήνες) χρονικό διάστημα, μιας και δεν χρησιμοποιούμε συντηρητικά.

Ας δούμε λοιπόν τους βασικούς τρόπους προετοιμασίας των βοτάνων.


Έκχυση (Έκχυμα), δηλαδή εκχύλιση με νερό που βράζει.
Αφορά τα μαλακά και τρυφερά μέρη του φυτού (φύλλα, άνθη, σπόροι).

Τα εκχύματα είναι χρήσιμα όταν θέλετε να χρησιμοποιήσετε τα δραστικά συστατικά ενός φυτού πλούσιου σε αρωματικά έλαια, ιδιαιτέρως αν χρησιμοποιείτε τα φύλλα ή τα πέταλα. Ένα έκχυμα, φτιάχνεται όπως το τσάι. Είναι η καλύτερη μέθοδος για να πάρουμε τις φαρμακευτικές ιδιότητες των ευαίσθητων μερών των φυτών, των λουλουδιών και των φύλλων τους. Μόλις αρχίσει να βράζει το νερό το κατεβάζουμε από τη φωτιά και ρίχνουμε μέσα την απαιτούμενη ποσότητα φρέσκων ή αποξηραμένων βοτάνων (ένα μέρος αποξηραμένου βοτάνου είναι ισοδύναμο με τρία μέρη φρέσκου). Το αφήνουμε 10 με 20 λεπτά και μετά σουρώνουμε και το χρησιμοποιούμε. Μπορούμε επίσης να ρίξουμε βραστό νερό πάνω στο βότανο, που το έχουμε σε μια τσαγιέρα καλά κλεισμένη για να μην εξατμιστούν τα αιθέρια έλαια του και αφού περάσουν 10-20 λεπτά να το φιλτράρουμε. Οι αναλογίες για ένα έγχυμα είναι από ένα μέχρι τρία κουταλάκια του γλυκού για ένα φλιτζάνι νερό. Αν χρειάζεστε μεγάλες ποσότητες από ένα έκχυμα, κρατήστε το απόθεμα σας σε ένα δοχείο ή μπουκάλι στο ψυγείο.

Το Βράσιμο (Αφέψημα)
Αφορά τα σκληρότερα μέρη του φυτού (ρίζα, στέλεχος, σκληροί καρποί).

Όπως λέει και η λέξη θα πει αφήνω να ψηθεί. Κάντε ένα αφέψημα όταν το βότανο είναι σκληρό και ξυλώδες. Παίρνουμε το βότανο και το βράζουμε με νερό (συνήθως βράζουμε τα σκληρά τμήματα του φυτού, όπως είναι οι ρίζες, οι φλούδες, τα κοτσάνια, οι σπόροι). Εξασφαλίζεται έτσι ότι τα σκληρά τμήματα διασπώνται, οπότε τα δραστικά συστατικά εισέρχονται στο νερό σε διάλυμα. Αν είναι σκληρές ρίζες ή φλούδες πρέπει να τις βράσουμε 5 ως 10 λεπτά, για να μας δώσουν τις ευεργετικές τους ιδιότητες. Τεμαχίστε τα φρέσκα βότανα σε μικρά κομμάτια ή αλέστε τα αποξηραμένα συστατικά. Γενικά (για όποια βότανα δεν υπάρχουν ειδικές οδηγίες) ο χρόνος που τα βράζουμε εξαρτάται από την αντοχή των ιστών του φυτού στη θερμότητα. Βράζουμε 3 κουταλιές σε 2 φλιτζάνια νερό. Μόλις κατεβάζουμε το αφέψημα από τη φωτιά το σουρώνουμε αμέσως. Πρέπει να το πιούμε με δόσεις μέσα σε 12 ώρες γιατί μετά αλλοιώνεται και χάνει τη θεραπευτική του δύναμη.

Βάμμα (διάλυμα οινοπνεύματος)

Τα βάμματα, τα διατηρημένα μείγματα αλκοόλ, νερού και βοτάνων είναι πολύ συμπυκνωμένα, οπότε η απαιτούμενη ποσότητα θα είναι λιγότερη απ' ό,τι στα εγχύματα και το αφεψήματα. Η αναλογία βοτάνου προς το υγρό είναι 1:5 (π.χ. 200 γραμμάρια βοτάνων προς 1 λίτρο υγρού). Μετρήστε την απαιτούμενη ποσότητα του βοτάνου που έχετε διαλέξει μέσα σε ένα σκούρο, με βιδωτό καπάκι δοχείο και σκεπαστέ το με κάποιο αλκοολούχο ποτό, όπως βότκα.

Κρατήστε το βάμμα ερμητικά κλειστό σε ένα ζεστό μέρος και ανακινείτε το μπουκάλι δύο φορές ημερησίως. Μετά από 14 μέρες, στραγγίστε το κατάλοιπο με ένα κομμάτι ύφασμα από μουσελίνα, στύβοντας το καλά. Αποθηκεύστε το σε πολύ καλά βουλωμένα σκουρόχρωμα μπουκάλια. Αν προτιμάτε να μην χρησιμοποιήσετε αλκοόλ, δοκιμάστε ξίδί μηλίτη. Τα βάμματα μπορούν να ληφθούν αδιάλυτα ή με νερό, να προστεθούν σε κομπρέσες ή ροφήματα ή να μπουν σε νερό του λουτρού. Ακόμη, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παρασκευή αλοιφών με την ανάμειξη τους με κερί μελισσών ή βούτυρο κακάο.

Κατάπλασμα (κομπρέσα)

Βοηθούν το σώμα να απορροφήσει τα χημικά συστατικά των βοτάνων μέσω του δέρματος. Για μια κομπρέσα, μουσκέψτε ένα καθαρό κομμάτι από λινό, γάζα ή βαμβάκι σε καυτό αφέψημα ή έκχυμα. Απλώστε το όσο πιο ζεστό γίνεται στην πάσχουσα περιοχή και αλλάξτε το μόλις κρυώσει. Για να φτιάξετε ένα κατάπλασμα, τυλίξτε τα ίδια τα βότανα με λεπτή γάζα ή επιθέστε τα απ' ευθείας στο δέρμα. Αναμείξτε αποξηραμένα βότανα με νερό ή ξίδι μηλίτη για να φτιάξετε ένα ζεστό έκχυμα ή αφέψημα. Κρατήστε το κατάπλασμα ζεστό και αλλάξτε το όταν κρυώσει. Ένα μπουκάλι με ζεστό νερό τοποθετημένο πάνω στο κατάπλασμα συντελεί στη διατήρηση της θερμότητας για περισσότερο χρόνο.


Βεβαίως υπάρχουν αρκετά ακόμα παράγωγα βοτάνων και φαρμακευτικών φυτών, όπως λαδάκια, αλοιφές, σαμπουάν, κ.λ.π. αλλά σ' αυτά οι κανόνες παρασκευής τους διαφέρουν από φυτό σε φυτό οπότε κι εμείς δεν θα αναφερθούμε εκτενέστερα.

Θα πρέπει όμως για άλλη μια φορά να τονίσουμε την ανάγκη για προσεκτική χρήση των διαφόρων φυτών. Στην αρχαιότητα η διαφορά μεταξύ του ιάματος και του δηλητηρίου ήταν πολύ λεπτή. Οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν και τα δύο "φάρμακον" και η λαϊκή παράδοση ονομάζει το δηλητήριο "φαρμάκι". Από τότε μέχρι σήμερα οι πολλαπλές επιδράσεις των βοτάνων και συνεπακόλουθα των αφεψημάτων, όπως βέβαια και οι ιδιότητές τους, δεν έχουν αλλάξει.

Το σίγουρο είναι πάντως ότι η φύση φρόντισε να μας προικίσει με όλα εκείνα που είναι απαραίτητα για την καλή διαβίωση και υγεία του ανθρώπου και εναπόκειται σε μας να τα διαχειριστούμε σωστά.

Κυριακή 5 Ιουλίου 2009

Τουλίπα

Η τουλίπα, φυτό αγγειόσπερμο και μονοκότυλο ανήκει στην τάξη λιλιώδη και στην οικογένεια λιλιίδες. Υπάρχουν 100 περίπου είδη τουλίπας και είναι όλα πολυετή ποώδη φυτά των περιοχών της Ευρώπης και της δυτικής και κεντρικής Ασίας. Η τουλίπα καλλιεργείται συστηματικά κυρίως στη βόρεια και δυτική Ευρώπη όπου έφτασε στις αρχές του 16ου αιώνα και αναπτύχθηκαν πάμπολλες ποικιλίες.

Οι τουλίπες είναι βολβόριζα φυτά και ο βολβός τους είναι ωοειδής και καλύπτεται από διάφορους μεμβρανοειδείς χιτώνες καστανού χρώματος. Ο πολλαπλασιασμός τους γίνεται με τους βολβούς αυτούς οι οποίοι δημιουργούν υπόγεια ριζώματα. Με τη σειρά τους τα ριζώματα αυτά δημιουργούν νέους βολβούς και έτσι μπορεί να δημιουργηθούν ολόκληρες αποικίες.
Τα φύλλα της τουλίπας είναι μακριά και σαρκώδη, αυλακωτά με σχήμα λογχοειδές ή ωοειδές. Από το κέντρο των φύλλων βγαίνει ένας μακρύς βλαστός που φτάνει σε ύψος τα 70 εκατοστά και φέρει στην κορυφή του ένα μόνο μεγάλο άνθος σχήματος κυπέλλου μονόχρωμο σε ποικίλους χρωματισμούς. Τα κύρια χρώματα των ανθών της τουλίπας είναι το κίτρινο και το κόκκινο, αλλά βρίσκουμε και λευκά, πορφυρά και ροζ άνθη. Οι τουλίπες φύονται σε βραχώδεις περιοχές, ορεινές και ημιορεινές, εκεί όπου αναπτύσσονται και άλλα ποώδη φυτά. Ορισμένα είδη τουλίπας έχουν σχέση με καλλιεργούμενες περιοχές , ιδιαίτερα αυτές όπου φύονται και σιτηρά.

Μεγάλες οργανωμένες καλλιέργειες του φυτού βρίσκονται στην Ολλανδία, που καλύπτουν τεράστιες εκτάσεις γι αυτό η Ολλανδία ονομάζεται και «χώρα της τουλίπας».

Οι τουλίπες χρησιμοποιούνται στο χρωματισμό βαμβακερών.

Στην Ελλάδα βρίσκονται σαν αυτοφυή είδη τα παρακάτω σημαντικά είδη:

1.-Τουλίπα η Βοιωτική. Θεωρείται η πιο ωραία από τις Ελληνικές τουλίπες. Τα άνθη της είναι σχήματος κουδουνιού , και εσωτερικά έχουν βαθύ πορφυρό χρώμα με μία στενή ζώνη χρυσοκίτρινου χρώματος. Βρίσκεται σε περιοχές της Πελοποννήσου και στην κεντρική Ελλάδα ανάμεσα σε άλλα καλλιεργούμενα φυτά. Καλλιεργείται επίσης σαν ωραίο καλλωπιστικό φυτό σε κήπους και διάφορα πάρκα.

2.-Τουλίπα η αυστραλιανή ή πρώιμη. Έχει στενά φύλλα και χρυσοκίτρινα εσωτερικά άνθη , κόκκινα εξωτερικά. Ανθίζει κατά τους μήνες Απρίλιο-Ιούνιο σε ορεινές και ημιορεινές περιοχές.

3.- Τουλίπα της Κρήτης. Το φυτό φτάνει σε ύψος τα 15 εκατοστά , έχει 2-3 λεία φύλλα επίπεδα , ενώ τα άνθη της είναι κατάλευκα με ροζ άκρες. Βρίσκεται σε όλες τις περιοχές της Κρήτης κυρίως σε βουνά αλλά και χαμηλότερα ημιορεινά.

Τα τέσσερα είδη τουλίπας που συναντάμε στη Χίο είναι:


H Tulipa
praecox: χαρακτηριστικό της είναι το έντονο κόκκινο χρώμα. Η εσωτερική πλευρά του λουλουδιού καλύπτεται από ένα παχύ τριχωτό στρώμα το οποίο του εξασφαλίζει επιπλέον προστασία από το κρύο. Γι΄ αυτό και ονομάζονται «μαλλιαρές Τουλίπες». Το ύψος τους φτάνει τα 70 εκατοστά.

H Tulipa agenensis: τα άνθη της είναι κόκκινα και στο εσωτερικό της έχει μαύρα στίγματα και κίτρινες ραβδώσεις.


H Tulipa clusiana: είναι μια πανέμορφη ποικιλία τουλίπας. Χαρακτηριστικό της είναι τα λευκά άνθη και οι εσωτερικές ραβδώσεις πορφυρού χρώματος. Το ύψος της φτάνει τα 60 εκατοστά και σπάνια συναντώνται περισσότερες από τρεις τουλίπες μαζί. Πρόκειται για ένα σπάνιο είδος που κινδυνεύει να εξαφανιστεί.


H Tulipa undulatifolia: άλλο ένα σπάνιο είδος που κινδυνεύει να εξαφανιστεί. Η πανέμορφη πορτοκαλοκόκκινη τουλίπα με τα χαρακτηριστικά κυματιστά άκρα φτάνει σε ύψος τα 30 εκατοστά.

Πρόσθετο υλικό: Η τουλίπα στην μυθολογία, την ιστορία και την ποίηση

Σε πολλούς Ελληνικούς, αλλά και Περσικούς μύθους αναφέρεται η τουλίπα. Μύθους που πλάθουν την ιστορία της γέννησής της. Στα βάθη της Ανατολής ήταν κάποτε ένας Πέρσης πρίγκιπας που ονομαζόταν Φαράχ. Ο Φαράχ ήταν πολύ ερωτευμένος με την Σχιρίν. Όταν η αγαπημένη του σκοτώθηκε, ο Φαράχ έπεσε με το άλογό του σε έναν γκρεμό και αυτοκτόνησε. Το αίμα του πότισε το έδαφος και κάθε σταλαγματιά του έγινε τουλίπα. Από τότε οι τουλίπες θεωρούνται σύμβολο της απόλυτης αγάπης.

Οι Έλληνες αγάπησαν πολύ τις τουλίπες. Στην περίοδο του Βυζαντίου γνωρίζουμε ότι τουλίπες καλλιεργούνταν στην Μικρά Ασία. Ο βεζίρης Λαλιζάρης καλλιεργούσε στους κήπους του πάνω από 500.000 τουλίπες. H τουλίπα δηλώνει καθαρά το «σ’ αγαπώ». Στις «Xίλιες και μια νύχτες» ο σουλτάνος χρησιμοποιούσε μια τουλίπα για να φανερώσει ποια από τις κυρίες του χαρεμιού θα μοιραζόταν το κρεβάτι του, αφήνοντάς τη να πέσει μπροστά στην εκάστοτε εκλεκτή. αν εκείνος δεν εννοούσε ακριβώς «σ’ αγαπώ», το εννοούσαν οι έγκλειστες οδαλίσκες, όταν μέσα από τα κάγκελα του χαρεμιού πετούσαν τουλίπες στους αγαπημένους που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν.

Ο Οδυσσέας Ελύτης γράφει:
Βίτσα τουλίπα μάγουλο της έγνοιας
Σπλάχνο δροσάτο της φωτιάς
Θα ρίξω ανάσκελα τον Μάη θα τον σφίξω στα μπράτσα μου
Θα τον δείρω τον Μάη θα τον σπαράξω

O Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα γράφει:

Παναγιά με τα πλουμίδια
Ολάνθιστη θεόρατη
Τουλίπα
Μες ’στο καράβι από φως
Περνάς
Πάνω από της πολιτείας
Την παλίρροια
Ανάμεσα σε τραγούδια θαμπά
κι’ αστέρια κρυσταλλένια

Η Τουρκοκύπρια ποιήτρια Νεσιέ Γιασίν έχει κυνηγηθεί ανελέητα από το καθεστώς Ντενκτάς για τους αγώνες της υπέρ της ειρήνης, της επανένωσης της Κύπρου και, κυρίως, για την ποίηση της που θεωρήθηκε προδότρια.
Στο ποίημα «Το φως που γεννιόταν εντός μου» γράφει:

«Το ’ξερα από τότε,
Πως την ψυχή μου θα ’κλεβες μια μέρα.
Καθώς κάτω από τις σκάλες κρυβόμουνα
Κλαίγοντας για φόνους οικογενειακούς
Μου ψιθύριζε όνειρα για το μέλλον
Το φως που γεννιόταν εντός μου.
Τρεις άγγελοι μου φανερώθηκαν
Ο ένας μου έφερε μια τουλίπα πορφυρή
Ο δεύτερος ένα σου φιλί
Ο τρίτος ήρθε με χέρια αδειανά
Κι ανήσυχα με κοίταξε στα μάτια.
Ύστερα με κυνήγησαν των σκοτωμένων τα φαντάσματα
Που ήρθανε με ρούχα ματωμένα
Ενώ στην πύλη του παραδείσου
Δασκάλα ιστορικός απάγγελνε το ψέμα.
Τόσο μα τόσο πολύ σε περίμενα
Στους έρημους πύργους της Βαβυλώνας
Βγάλε τα ρούχα του στρατού
Κι έλα κοντά μου
Και χάρισ’ μου τρία παιδιά απ’ τις ψυχές των πεθαμένων
…»




Σημείωση: Συγγνώμη για την άσπρη επισήμανση που βλέπετε σε ένα τμήμα του κειμένου. Παρά τις προσπάθειες μου δεν λέει να βγει! Κρίμα που το blogger για μία ακόμη φορά μας κάνει παιχνίδια με τη μορφοποίηση...

Αμπερόζα ή Αρμπαρόρριζα


Ποώδες φυτό, πολυετές, ύψους 0,5-1 μ. σε μορφή ημισφαιρικού θάμνου, με καταγωγή από Ν. Αφρική. Τα φύλλα του είναι χνουδωτά, ρυτιδωτά, ωοειδή, βαθιά σχισμένα, έλλοβα και πολύ εύοσμα. Τα άνθη του είναι λιλά, και σχηματίζουν «μπουκέτα» στις άκρες των βλαστών. Είναι ανθεκτικό στην ξηρασία και ευδοκιμεί σ' όλα τα εδάφη. Είναι ευρύτερα γνωστό με την ονομασία ginger και χρησιμοποιείται συχνά στη μαγειρική.


Η λαϊκή ιατρική θεραπεύει με αφέψημα αμπερόζας τα πεπτικά προβλήματα και με το χυμό της δερματικά νοσήματα. Επίσης, θεωρείται ηρεμιστικό και καταπραϋντικό.


Σήμερα έχει αποδεδειχθεί ότι έχει πλήθος θεραπευτικών ιδιοτήτων. Είναι αρκετά αποτελεσματική κατά της ναυτίας, χρησιμεύει ως παυσίπονο κατά της αρθρίτιδας, ανακουφίζει από τις ημικρανίες και μειώνει τη χοληστερόλη.

Παλαιότερα την χρησιμοποιούσαν για τον χρωματισμό βαμβακερών.


Πρόσθετο υλικό: Συνταγές



Για τη ναυτία:


1/4 του κουταλιού του γλυκού αρμπαρόριζας, ψιλοκομμένη ή σε σκόνη 20 λεπτά πριν το ταξίδι προλαμβάνει την ναυτία. Η πρόληψη αυτή μπορεί να διαρκέσει ως και 6 ώρες.



Για το βήχα:


Σε μια κούπα βραστού νερού, προσθέστε ½ κουταλάκι του γλυκού αρμπαρόριζα και άλλο μισό κανέλλα σε σκόνη. Αφήστε το για λίγα λεπτά και μετά στραγγίξτε το. Προσθέστε στο υγρό αυτό ένα κουταλάκι γλυκού μέλι και χυμό λεμονιού.