Η μαστίχα μας

Οι πρώτες αναφορές για τις θεραπευτικές και καλλωπιστικές ιδιότητες της μαστίχας Χίου έγιναν από τον Ιπποκράτη (5ος αι. π.Χ.) και συνεχίζονται και στους επόμενους αιώνες από γιατρούς, φαρμακοποιούς και βοτανολόγους (Διοσκουρίδης Ορειβάσιος, Αέτιος Γαληνός, Πηλινός). Σήμερα, η διεθνής επιστημονική κοινότητα έρχεται να επιβεβαιώσει τις ιστορικά καταγεγραμμένες ιατροφαρμακευτικές ιδιότητες της μαστίχας της Χίου.

Οι πολλαπλές της χρήσεις

*Οι πολυφαινόλες και μερικά από τα τερπένια (που περιέχονται στη σύσταση του μαστιχόδενδρου) είναι ισχυρές αντιοξειδωτικές ουσίες και προστατεύουν τον οργανισμό από τις οξειδώσεις, ενώ το μαστιχέλαιο (αιθέριο έλαιο της μαστίχας) έχει αντιφλεγμονώδη, αντιμικροβιακή και επουλωτική δράση.

*Οι πολυφαινόλες της μαστίχας μειώνουν επίσης τα επίπεδα σακχάρου και χοληστερόλης στο αίμα και προστατεύουν τα επιθηλιακά κύτταρα του αναπνευστικού συστήματος.
*Στην ιατρική έχει ευρεία χρήση σε αλοιφές για εγκαύματα και δερματικές παθήσεις. Η μαστίχα και το παράγωγό της κολοφώνιο χρησιμοποιούνται και στη χειρουργική για την παρασκευή ραμμάτων, επιδέσμων και υλικών αντισηψίας.

*Στην οδοντιατρική το μάσημα της μαστίχας συμβάλλει στην καλή διατήρηση της υγείας των ούλων, στην καταπολέμηση της κακοσμίας, της ξηροστομίας και του σχηματισμού πλάκας. Επίσης αποτελεί πρώτη ύλη για την παρασκευή οδοντόκρεμας, διαλυμάτων πλύσης.

*Στην κοσμετολογία η μαστίχα χρησιμοποιείται σε κρέμες προσώπου, σε σαπούνια κ.ά., καθώς καθαρίζει σε βάθος την επιδερμίδα και της χαρίζει φυσική λάμψη.

Φάρμακο για τις πεπτικές παθήσεις

Η μαστίχα φαίνεται να παίζει καθοριστικό ρόλο στην πρόληψη και τη θεραπεία παθήσεων του πεπτικού συστήματος (έλκος, νόσος Κρον, δυσπεψία κ.ά.). Οι μελέτες που διεξήγαγαν αρχικά Βρετανοί ερευνητές στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο του Νότιγχαμ (1998) και στη συνέχεια πολλοί ακόμα επιστήμονες σε Ευρώπη και ΗΠΑ επισημαίνουν ότι ακόμα και ένα γραμμάριο μαστίχας ημερησίως (που θα χορηγείται επί δύο εβδομάδες) είναι ικανό να καταστείλει τη δράση του κύριου υπεύθυνου για το έλκος «ελικοβακτηριδίου του πυλωρού».

Επίσης θεαματικά ήταν τα αποτελέσματα από μελέτη που διεξήχθη στο «Σκυλίτσειο» Γενικό Νοσοκομείο Χίου ως προς την ευεργετική δράση της μαστίχας σε ασθενείς με δυσπεπτικά προβλήματα. Σύμφωνα με τον δρα Κ. Ντάμπο γαστρεντερολόγο: «Για τρεις εβδομάδες 54 ασθενείς έπαιρναν ένα γραμμάριο μαστίχας την ημέρα και, παράλληλα, ο ίδιος αριθμός ασθενών λάμβανε εικονικό φάρμακο. Το 75% των ασθενών που πήραν τη μαστίχα είχαν σημαντική βελτίωση (π.χ. υποχώρησε ο πόνος στο στομάχι, οι καούρες κ.ά.), ενώ μόνο το 41% των ασθενών που πήραν εικονικό φάρμακο σημείωσε βελτίωση. Αν αναλογιστεί κανείς ότι 100.000.000 άνθρωποι πάσχουν από δυσπεψία στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ότι η φαρμακευτική θεραπεία της είναι συνήθως αναποτελεσματική, γίνεται φανερό ότι η χρήση της μαστίχας μπορεί να αποτελέσει τον ακρογωνιαίο λίθο της θεραπείας των δυσπεπτικών ενοχλημάτων τον 21ο αιώνα».

Πρόσφατα ανακοινώθηκαν τα πρώτα ευεργετικά αποτελέσματα ύστερα από χορήγηση σκόνης μαστίχας Χίου σε μορφή κάψουλας και σε ασθενείς που πάσχουν από τη χρόνια νόσο του Crohn (ιδιοπαθής φλεγμονώδης νόσος του εντέρου). Η κλινική μελέτη διεξήχθη στο Γαστρεντερολογικό Τμήμα του Νοσοκομείου της Νίκαιας υπό το διευθυντή του τμήματος δρα Ι. Τριανταφυλλίδη, με την εργαστηριακή υποστήριξη του Εργαστηρίου Χημείας, Βιοχημείας και Φυσικοχημείας Τροφίμων του Τμήματος Επιστήμης Διαιτολογίας-Διατροφής του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου υπό τον καθηγητή Ν. Ανδρικόπουλο.

Και τις παθήσεις των δοντιών και των ούλων

Η δεύτερη πιο συνηθισμένη χρήση της μαστίχας συνδέεται από την αρχαιότητα με τη στοματική υγιεινή, καθώς αναφέρεται σε μια σειρά από φαρμακευτικές συνταγές και γιατροσόφια κατά των παθήσεων των δοντιών και των ούλων. Το 17ο αιώνα ο γιατρός Παύλος ο Αιγινήτης κατέγραψε και την πρώτη συνταγή με βάση τη μαστίχα για την παρασκευή οδοντόπαστας. Η σύγχρονη έρευνα επιβεβαιώνει ότι το μάσημα μαστίχας, σε αντίθεση με τις κοινές τσίχλες, προκαλεί μεγαλύτερη διέγερση σάλιου με αποτέλεσμα τον περιορισμό της ανάπτυξης βακτηρίων στη στοματική κοιλότητα και την αύξηση της αίσθησης φρεσκάδας και καθαρότητας στο στόμα. Επιπλέον, όπως απέδειξαν μελέτες που πραγματοποιήθηκαν στις οδοντιατρικές Σχολές των Πανεπιστημίων Θεσσαλονίκης (1985), Meikai Ιαπωνίας (2003), Ege university Σμύρνης (2004) και σε τρία ακόμα πανεπιστήμια της Τουρκίας (2005), η συστηματική χρήση της μαστίχας Χίου περιορίζει το σχηματισμό οδοντικής μικροβιακής πλάκας. Στα συμπεράσματα των μελετών καταγράφεται ότι η μαστίχα (ως φυσική τσίχλα) παρουσιάζει εξαιρετικά ενδιαφέρουσα αντιμικροβιακή δράση που συναγωνίζεται αυτή των αντιβιοτικών.

Ασπίδα στις καρδιοπάθειες.

Τα τελευταία χρόνια με ιδιαίτερο ενδιαφέρον μελετάται η χρήση της μαστίχας στην αντιμετώπιση της αυξημένης χοληστερόλης και των τριγλυκεριδίων. Οι μελέτες από το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, καθώς και από τη Γαστρεντερολογική Κλινική «Άγιος Παντελεήμονας» του Γενικού Νοσοκομείου Νίκαιας είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικές. Σύμφωνα με τους ειδικούς που διεξάγουν την έρευνα, τα αντιοξειδωτικά εκχυλίσματα της μαστίχας (π.χ. πολυφαινόλες κ.ά.) και αυτό του σάλιου που εκκρίνεται κατά τη μάσησή της παρεμποδίζουν το σχηματισμό αθηρωματικής πλάκας στις αρτηρίες, δηλαδή προστατεύουν από τις καρδιοπάθειες. Οι πολυφαινόλες της μαστίχας μειώνουν επίσης τα επίπεδα σακχάρου και χοληστερόλης στο αίμα, προστατεύουν τα επιθηλιακά κύτταρα του αναπνευστικού συστήματος, αυξάνουν την HDL «καλή» χοληστερόλη και μειώνουν τα επίπεδα της LDL «κακής» χοληστερόλης.

Στην υπηρεσία της ομορφιάς

Την πρώτη συνταγή για κρέμα προσώπου, η οποία περιείχε ανάμεσα σε άλλα και μαστίχα, κατέγραψε ο προσωπικός γιατρός του αυτοκράτορα Ιουστινιανού, ενώ ήδη από τον 4ο μ.Χ. αιώνα η μαστίχα χρησίμευε σαν αντιηλιακό και προστάτευε από εγκαύματα που μπορούσε να προκαλέσει η έκθεση στον ήλιο. Όμως η ευεργετική δράση της μαστίχας στην επιδερμίδα έχει εντοπιστεί και από τους σύγχρονους ερευνητές. Τα αποτελέσματα σχετικών δημοσιεύσεων αποκαλύπτουν ότι το μαστιχέλαιο παρουσιάζει εξαιρετικές αναπλαστικές ιδιότητες για το δέρμα, γι αυτό και χρησιμοποιείται ως βασικό στοιχείο στις κρέμες προσώπου και άλλων καλλυντικών. Επίσης, το μαστιχόνερο είναι ιδανικό για να χρησιμοποιείται ως ενυδατική και τονωτική λοσιόν. Σημαντικά είναι και τα αποτελέσματα από σχετικές μελέτες που πραγματοποιήθηκαν στο Εργαστήριο Κυτταρικού Πολλαπλασιασμού και Γήρανσης του Ινστιτούτου Βιολογίας στο ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος», τα οποία αποδεικνύουν ότι η μαστίχα Χίου και τα εκχυλίσματά της παρουσιάζουν αξιοσημείωτες επουλωτικές ιδιότητες, βοηθώντας παράλληλα στην ανάπλαση της επιδερμίδας και στη σύνθεση κολλαγόνου.

Μαστιχόδεντρο (Σχίνος)

Το μαστιχόδενδρο (Σχίνος) ανήκει στην οικογένεια Πιστάκια. Είναι θάμνος αειθαλής, έχει ύψος 2-3 μέτρα και πολλές φορές φτάνει μέχρι και τα 5 μέτρα.

Αναπτύσσεται με μεγάλη βραδύτητα. Την πλήρη ανάπτυξή του την παίρνει στα 40-50 χρόνια. Από τον 5ο ή τον 6ο χρόνο αρχίζει και δίνει Μαστίχα και από τον 12-15 χρόνο δίνει κανονικά πάνω από 320 γραμμάρια και σε σπάνια μέχρι 1 κιλό. Ζει πάνω από 100 χρόνια, αλλά λένε ότι υπάρχουν Μαστιχόδενδρα 200 χρόνων. Μετά τα 70 αρχίζει η παρακμή. Ο αρσενικός σχίνος δίνει καλύτερη ποιότητα μαστίχας από τον θηλυκό και έτσι μόνο αυτός καλλιεργείται στα Μαστιχοχώρια.
Υπάρχουν πολλές παραλλαγές του αρσενικού σχοίνου με διάφορα ονόματα. Οι περισσότεροι από αυτούς πήραν το όνομά τους από την τοποθεσία που καλλιεργούνται και υπάρχουν μερικές διαφορές μεταξύ τους.
Οι κυριότερες παραλλαγές είναι: 1) Μαυρόσχοινος ή Λαγκαδιώτης 2) Βότομος 3) Βιγλιώτης ή Μαρουλιώτης 4) Κρεμεντίνος 5) Λίβανος.

Ο χιώτικος ήμερος σχίνος, που το δάκρυ του είναι μοναδικό στον κόσμο, αναφέρεται ήδη από τον Γαληνό το 2^ο μΧ αιώνα και αργότερα από το Διοσκουρίδη.

Ο Γαληνός αναφέρει ‘‘Η ρητίνη ήτις γεννάτε εκ της Σχίνου, σχινική καλουμένη, χρήσιμη προς αίματος αναγωγάς και προς πάλαιαν βήχα πινομένη’’. Δηλαδή η μαστίχα βοήθα έχοντες χρόνιο βήχα των οποίων η απόχρεμψη είναι δύσκολη και ίσως και αιματηρή. Εδώ πρόκειται ασφαλώς για φυματικούς που τους βοήθα να απαλλαγούν από τη συσσώρευση βρογχικών εκκριμάτων, αλλά και βροχεκτασικούς ακόμη και σε περιπτώσεις καρκίνου των πνευμόνων για να έχουν ήρεμη αναπνοή.

Ακόμα οι πλύσεις με αφέψημα σχίνου, όπως αναφέρει ο βυζαντινός γιατρός Θεοφάνης Νόννος, ωφελούν στην ξηροφθαλμία.

Ο Διοσκουρίδης αναφέρει ότι το μαστιχέλαιον είναι ‘‘χρήσιμο παρ’ ιατροις’’

Ο Ιπποκράτης θεωρούσε το σχίνο φάρμακο για γυναικολογικά(έλκη τραχήλου) και εναντίον της υστερίας. Ο Διοσκουρίδης τον θεωρούσε στυπτικό και τον συνιστούσε ως φάρμακο για τις αιμοπτύσεις, τις διάρροιες, τις δυσεντερίες. Η ρητίνη του (και κυρίως της ποικιλίας από την οποία παράγεται η μαστίχα της Χίου) θεωρήθηκε από τον Διοσκουρίδη ως φάρμακο για το στομάχι. Παλαιότερα στην Κρήτη έφτιαχναν μια αλοιφή για την τριχόπτωση με χυμό σκίνου και αγριοκρεμμύδα (Urginea martima). Στη λαϊκή ιατρική ο φλοιός του σκίνου επουλώνει τις πληγές. Το έλαιον που παράγεται από του σχινόκαρπους ήταν ένα παραδοσιακό φάρμακο εναντίων της ωτίτιδας και διαφόρων δερματικών νοσημάτων, κυρίως εκζεμάτων. Η ρητίνη χρησιμοποιήθηκε εναντίων των ελκών του στομάχου.

Εκείνοι που έκαναν ευρεία χρήση της μαστίχας στην ιατρική είναι οι βυζαντινοί γιατροί, οι όποιοι τη χρησιμοποιούσαν για την κακοσμία του στόματος, για στομαχικές παθήσεις, αλλά κυρίως ως έκδοχο για την παρασκευή καταπλασμάτων, καταποτήρων και επιδέσμων. Η κυριότερη, από την οποία προσήλθε το γνωστό μας τσιρότο, γινόταν από μίγμα κηρού, μαστίχας και κρεμεντίνας τσικουδιάς. Το μίγμα αυτό επέθεταν σε χοντρό ύφασμα «συνήθως καμπότο» και με αυτό περιτύλιγαν τα τραύματα.

Σήμερα οι επιστημονική ερευνά μελετά τη δράση της μαστίχας στο ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού και δίνει ελπιδοφόρα μηνύματα για την καταπολέμηση του. Το ελικοβακτηρίδιο θεωρείται ένας απ’ τους βασικούς παράγοντες που προκαλούν τον καρκίνο του στομάχου.

Πρόσθετο υλικό: Παράδοση και τραγούδια

Σύμφωνα με λαϊκές παραδόσεις η καλλιέργεια και η παραγωγή της μαστίχας με τα 24 χωριά της νότιας Χίου σχετίζονται με το μαρτύριο του αγίου Ισιδώρου από την Αλεξάνδρεια που έζησε στα χρόνια του αυτοκράτορα Δέλιου. Κατά τη διάρκεια του μαρτυρίου τα δέντρα δάκρυσαν από τα βασανιστήρια του και δάκρυσαν, αυτό το δάκρυ είναι το δάκρυ του δέντρου που πληγώναμε, του σχίνου.

Μαστιχόδεντρο

Στίχοι: Ηλίας Κατσούλης
Μουσική: Ορφέας Περίδης
Πρώτη εκτέλεση: Ορφέας Περίδης

Μοιάζω με το δέντρο εκείνο
που πληγώνουνε κι ανθίζει,
άσπρο δάκρυ σαν το κρίνο
απ' το σώμα μου δακρύζει,
μοιάζω με το δέντρο εκείνο
που πληγώνουνε κι ανθίζει.

Μαστιχόδεντρο και κρίνο
Άγιο Μύρο και λιβάνι
ποιος αγάπησε να γιάνει.( χ2 )

Που σκορπάει την ευωδιά του
και στο χώμα που θα γείρει
κι ας κεντήσαν την καρδιά του
μ' ασημένιο κεντητήρι,
που σκορπάει την ευωδιά του
και στο χώμα που θα γείρει.

Μαστιχόδεντρο και κρίνο
Άγιο Μύρο και λιβάνι
ποιος αγάπησε να γιάνει.( χ2 )

Μοιάζω με το δέντρο εκείνο
που το σώμα του αγιάζει,
απ' το δάκρυ του που τρέχει
απ' το μόσκο του που στάζει,
μοιάζω με το δέντρο εκείνο
που το σώμα του αγιάζει.

Μαστιχόδεντρο και κρίνο
Άγιο Μύρο και λιβάνι
ποιος αγάπησε να γιάνει.( χ2 )